GAJT

Kresy Wschodnie. Gospodarcze i społeczne znaczenie polskich kresów

pod redakcją Tomasza Głowińskiego

Kresy Wschodnie to pojęcie znane praktycznie każdemu współczesnemu Polakowi. Obecnie określa ono przede wszystkim przedwojenne ziemie II Rzeczypospolitej zawłaszczone przez Związek Sowiecki w 1939 r. W ich obszarze wyróżnia się też dość często Kresy Północno-Wschodnie i Kresy Południowo-Wschodnie - mając na myśli odpowiednio: Wileńszczyznę z Nowogródczyzną oraz Galicję (Małopolskę) Wschodnią z czasem dodawanym do niej Wołyniem. Takie postrzeganie Kresów Wschodnich to jednak ostatecznie efekt II wojny światowej. Wcześniej, już w XVII w., zaczęto tym mianem określać najdalej na wschód położone ziemie pograniczne Rzeczypospolitej, zwane częściej ziemiami ukrainnymi - czyli leżącymi na krańcu państwa. Ziemie te, słabiej zintegrowane zresztą państwa, wyróżniały się jako obszar niespokojny, czasem wręcz niebezpieczny, różnorodny etnicznie i religijnie, ale też bezkresny i bogaty w dobra wszelakie.

Pojęcie Kresów Wschodnich utrwaliło się na ziemiach polskich w połowie XIX w. Przyjmuje się, że najbardziej przyczynił się do jego upowszechnienia Wincenty Pol w swoim niezwykle wtedy popularnym Mohorcie. Do I wojny światowej oznaczało ono raczej odległe ziemie przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, te, które nie znalazły się w granicach utworzonego w 1815 r. Królestwa Polskiego, a zostały włączone do Rosji. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. pojęcie Kresów, pisane odtąd dużą literą, przylgnęło do ww. wschodnich województw II RP, czasem tylko, jako tzw. Kresy Wschodnie Dalsze, określając także ziemie za Zbruczem, Prypecią i Wołmą.

Używanie terminu Kresy, zwłaszcza z dodatkiem Wschodnie, było praktycznie zakazane w czasach rządów komunistycznych w Polsce. Próbowano mu, choć dość niemrawo, przeciwstawić pojęcie Kresów Zachodnich, ale głównie po prostu ograniczano się do przemilczania wszelkich kwestii związanych z utraconymi na wschodzie obszarami II Rzeczypospolitej. Nie oznaczało to oczywiście, że sam termin zniknął ze świadomości Polaków. Wręcz przeciwnie, przecież spora ich część pochodziła z Kresów i wspominała je jako raj utracony, krainę młodości, którą zawsze pamięta się piękniejszą niż była w rzeczywistości. Tak narodził się swego rodzaju mit Kresów Wschodnich, zabranej krainy, wraz zktórą odeszła polska suwerenność iniepodległość.

Dopiero upadek komunizmu w1989 r. przywrócił Kresom Wschodnim należne im miejsce w polskim dyskursie historycznym. W latach 90. znajdowały się one w nim głównie za sprawą całej powodzi wspomnień wydawanych wtedy niejako dla nadrobienia półwiecza milczenia i zakłamania. Fala ta jednak opadła wraz z powolną zmianą pokoleniową, zabierając ze sobą większość tych, którzy pamiętali jeszcze ziemie utracone. Fakt ten, widoczny już wyraźnie w połowie drugiej dekady XXI w., skłonił organizatorów Wrocławskich Spotkań z Historią Gospodarczą do pochylenia się nad problematyką polskich kresów - wschodnich i zachodnich, widzianą z perspektywy badań nad historią gospodarczą i społeczną.

376 stron B5, papier offset, oprawa miękka, waga do przesyłki 580g

Wrocław 2015

ISBN 978-83-62584-76-5

Cena 35 PLN

 

Spis treści

Tomasz Głowiński

Wstęp   7

Robert Lipelt

Gospodarstwo folwarczne w dobrach królewskich na ziemi sanockiej i przemyskiej w drugiej połowie XVI w. 11

Piotr Badyna

Wschodnie ziemie XVIII‑wiecznej Rzeczypospolitej w fizjografii Remigiusza Ładowskiego z 1783 r. 29

Dariusz Przybytek

Obraz kresów w polskiej kartografii tematycznej okresu zaborów 45

Krzysztof Broński

Struktura społeczno-zawodowa oraz sytuacja materialna ludności miejskiej Galicji Wschodniej w okresie autonomicznym (zarys problematyki) 57

Kamil Kowalski

Dorobek historyczno-gospodarczy Adama Szelągowskiego 77

Mariusz W. Majewski

Rozwój Galicji Wschodniej w kontekście planów Eugeniusza Kwiatkowskiego 87

Karol Chylak

Ubezpieczenia społeczne na Kresach Południowo-Wschodnich II Rzeczypospolitej. Zróżnicowania zawodowe i narodowościowe 103

Piotr Franaszek

Galicja Wschodnia jako zagłębie naftowe monarchii austro-węgierskiej i II Rzeczypospolitej 119

Dawid Keller

Koleje na Kresach Wschodnich II  Rzeczypospolitej - między potrzebami klientów i  możliwościami ich realizacji (studium wstępne) 135

Yaman Kouli

Udział Kresów Wschodnich w gospodarce II RP 151

Edyta Majcher-Ociesa

Kresy Wschodnie w polityce interwencjonizmu względem przemysłu II  Rzeczypospolitej (wybrane zagadnienia) 157

Maciej Szymczyk

Przemysł papierniczy na Kresach Wschodnich II  Rzeczypospolitej 171

Anna Jarosz-Nojszewska

Działalność i organizacja Zakładu Ubezpieczeń od Wypadków we Lwowie w latach 1919-1933 183

Bogusław Piotr Marks

Giełda Pieniężna wWilnie - od powstania do reform rządu Władysława Grabskiego 197

Andrzej Mielcarek

Transport na północnym wschodzie Polski w latach 1918-1939 219

Paweł Grata

Polityka społeczna na Kresach Południowo-Wschodnich II Rzeczypospolitej w świetle sprawozdań z posiedzeń władz wojewódzkich i powiatowych z lat 1929-1935 239

Iwona Kawalla

Działalność Polskiego Eksportu Naftowego w latach 1933-1939 257

Andrzej Synowiec

Z dziejów polskiego przemysłu tytoniowego na Kresach Wschodnich przed II wojną światową - wybrane aspekty działalności Doświadczalnego Zakładu Uprawy Tytoniu Polskiego Monopolu Tytoniowego w Piadykach 273

Aleksandra Arkusz

Przemiany gospodarcze i społeczne na Kresach Wschodnich w latach II wojny światowej 291

Łukasz Dwilewicz

Repatriacja nie tylko z Kresów. Polacy przetrzymywani w ZSRR i ich rodziny na podstawie listów do premiera Józefa Cyrankiewicza 301

Natalia Kosztowna

Kobiety z Kresów Wschodnich w powiecie bydgoskim w latach 1945-1948 327

Beata Cichewicz, Adam Czmuchowski, Agnieszka Szlęk

Polacy w Republice Litewskiej wobec wyzwań transformacji ze szczególnym uwzględnieniem Wileńszczyzny. Społeczno-gospodarcze ramy procesu 337

Elżbieta Adamczyk

Instytucjonalne uwarunkowania rozwoju regionów Polski Wschodniej 349

Wojciech Morawski

Czy państwo wielonarodowe musi przegrać w procesie modernizacji? 363

 

---